Góc Tăm Tối Cuối Cùng – Khuất Quang Thuỵ

Tại bàn tròn về Đối chiến (2011) do báo Văn nghệ tổ chức tháng 8 năm 2011, Khuất Quang Thụy nói:  “Tôi nhập ngũ tháng 3-1967, đến nay đã gần 45 năm phục vụ trong quân đội, trong đó có trọn vẹn 9 năm tham gia chiến đấu tại các chiến trường, và đặc biệt, 9 năm đó tôi chỉ phục vụ tại sư đoàn 320, một trong những sư đoàn cơ động quan trọng nhất của quân đội ta. Nhà văn Nguyễn Minh Châu khi đọc những trang viết của tôi đã nói rằng: ‘Các cậu có cái may mắn lớn là được nhìn chiến tranh bằng ‘mắt thường’ chứ không phải qua cặp kính của nhà văn đi thực tế. Cậu sẽ còn viết được nhiều vì vừa đi đánh nhau, vừa biết xem người ta đánh nhau; chứ tớ với ông Khải là đi xem người ta đánh nhau, còn một số người lại chỉ biết đánh nhau chứ không biết xem, cũng khó viết hay’”.

Thật khó hình dung một đại tá nhà văn lại bảo một nhà văn về sau sẽ là đại tá cái nhìn không trong cuộc như thế. Ấy là người từng cầm súng đánh giặc đầu những năm 50 thế kỷ trước, và với chiến công, ông trở thành cán bộ tiểu đoàn vào cuối cuộc chiến tranh; khi cuộc chiến chống Mỹ bắt đầu, Nguyễn Minh Châu đã chỉ có thể phục vụ trên mặt trận tư tưởng, cổ vũ người ra trận và về mặt lý thuyết, ông đã trong vai một người “xem người ta đánh nhau” nhưng trên thực tiễn, với Cửa sông và Dấu chân người lính Nguyễn Minh Châu vẫn hơi nghiêng về phương diện người trong cuộc hay ít nhất, cũng là xem quân ta chiến đấu dũng cảm và chiến thắng như thế nào. Có lẽ không mấy tự tin về những cuốn sách của mình, Nguyễn Minh Châu đã cắt nghĩa được nguyên nhân khiến nó khó mà đọng lại với thời gian và ông muốn ký thác lại cho lớp đàn em như một người yêu nghề chân chính và Khuất Quang Thụy có may mắn được “thừa kế gia bảo mật truyền.” Nhưng từ lời khuyên phải khách quan hóa cái nhìn đến lý thuyết cái nhìn xã hội học là cả một nỗ lực bền bỉ của Khuất Quang Thụy. Nhà văn này ra khỏi cuộc chiến đã có ngay cuốn Trong cơn gió lốc được coi như tràng pháo mừng vinh quang chiến thắng của người lính trẻ, cửa giới nhà văn trẻ – ông mới 25 – 26 tuổi đời. Phải chờ đến sau đổi mới, ông mới có cuốn tiểu thuyết Không phải trò đùa (1999), mà một cách nhìn khách quan đã manh nha. Tiểu thuyết kể về thời điểm nghiệt ngã của dân tộc, chúng ta vừa ra khỏi cuộc chiến tranh, những thương đau mất mát và cả sự kiệt lực, nhiều người còn chưa về được đến nhà do phải làm nhiệm vụ quân quản hay chiến đấu với fulro, nhiều người còn đang trong trại điều dưỡng hoặc thậm chí vẫn đang ở viện tâm thần; những người còn tỉnh táo thì chưa kịp làm gì cho bố mẹ vợ con lại đã phải ra trận chống xâm lấn của bè lũ Ponpot để bảo vệ tổ quốc. Cũng thật lạ, Campuchia là một dân tộc vĩ đại, từng là đế quốc Phù Nam với kinh đô Angkor huyền diệu; cùng lịch đại nhà Trần chống quân Nguyên, vua Giayavacman đệ VII đã dùng châu báu và vũ nữ tiếp sứ thần nhà Nguyên để tránh cuộc chiến tranh, cố nhiên trên thực tế, nhà vua vĩ đại ấy tránh được là còn do quân Nguyên bại trận do một bậc minh quân vĩ đại khác là Trần Nhân Tôn của Đại Việt; nhưng điều ông cần tránh đã tránh được. Thế rồi bẩy trăm năm sau, cũng dân tộc ấy lại phải chịu nạn cai trị của bọn người “chưa trưởng thành”, manh động và hiếu chiến. Nhà văn muốn nói to lên cái điều vẫn lẩm nhẩm trong lòng, chiến tranh không phải là cơ may của bất cứ ai, không thể nhân danh những giá trị đẹp đẽ nào để phát động nó/ che lấp bộ mặt khốc liệt của nó rồi cùng nhau nghĩ tiếp: Làm thế nào để chống xuất / nhập khẩu chiến tranh, có thể tránh được những cuộc chiến tranhNULL