Combo “Phòng thủ Luzhin + Mashenka”

Combo bạn đang xem gồm 2 tiểu thuyết của Vladimir Nabokov, được dịch giả Thiên Lương dịch từ tiếng Nga: “Mashenka” và “Phòng thủ Luzhin”.

Mashenka là tiểu thuyết đầu tay, mang những ẩn dụ và cả các chi tiết có thật về mối tình đầu của Nabokov, cùng những rung cảm và hương thơm đầu đời, như chính ông thừa nhận trong phần lời tựa viết cho bản dịch Mỹ.

Ngoài việc là nữ nhân vật tiểu thuyết đầu tiên trong sự nghiệp một trong các văn hào vĩ đại nhất nhân loại, sự đặc biệt của nhân vật Mashenka còn ở chỗ cô xuất hiện trong một chương của cuốn tự truyện Nói đi, Ký ức của Nabokov, trong nhiều truyện ngắn, và không loại trừ trong cả kiệt tác cuối đời của ông – Ada hoặc Ardor. Dường như với nhà văn, Mashenka chính là một phần nước Nga vĩ đại mà ông phải từ bỏ, nhưng vẫn luôn đồng hành với ông trong suốt cuộc sống lưu vong.

Mặc dù Nabokov cho rằng, với việc viết về mình hoặc một thế nhân của mình trong tác phẩm đầu tay, các văn nhân có thể thoát được khỏi chính mình trước khi vươn tới những điều tốt đẹp hơn, nhưng Mashenka chắc chắn không phải là tác phẩm cuối cùng mà, trong đó, nước Nga còn chiếm gần hết các giấc mơ của ông.

Phòng thủ Luzhin là tiểu thuyết thứ ba của Vladimir Nabokov. Đây là tác phẩm khó, rất khó, không chỉ vì của Nabokov, một văn hào không bao giờ viết bất cứ cái gì dễ đọc, mà còn do đề cập đến những vấn đề cực kỳ nhức đầu là cờ vua và chứng tự kỷ.

Phòng thủ là một thuật ngữ cờ vua. Và Phòng thủ Luzhin chính là thế trận phòng thủ giả tưởng được đặt theo tên nhân vật chính của tác phẩm. Một phần đời Luzhin được Nabokov xây dựng dựa theo một nhân vật có thật: Curt von Bardeleben, kiện tướng cờ vua người Đức, chết năm 1924 do tự tử bằng cách nhảy qua cửa sổ.

Như những tác phẩm khác được sáng tác vào thời kỳ đầu, khi Nabokov chưa chuyển qua sống ở Mỹ, Phòng thủ Luzhin chất chứa ký ức tác giả về nước Nga thân thương mà ông buộc phải rời bỏ. Nhân vật chính, Luzhin, cũng là một người Nga phải trải qua đoạn đời thanh xuân sóng gió rất gần với Nabokov: con của một gia đình quý tộc Nga tại cố đô St Petersburg, chuyển qua châu Âu sống sau Cách mạng, vất vả bươn chải và luôn xa lạ với môi trường xung quanh, luôn bị ám ảnh cả lúc tỉnh và lúc mơ về nước mẹ Đại Nga vĩ đại.

Nhưng bi kịch chính của Luzhin không nằm ở thảm cảnh tha hương, vả lại, trong thời kỳ vĩ đại ấy của lịch sử loài người, giữa hai cuộc Thế chiến tàn khốc, thì hàng tỷ người khác trên khắp các châu lục cũng mất tài sản, gia đình, người thân, tổ quốc, thậm chí cả tính mạng mình; bi kịch chính cậu phải chịu đựng là một sự bất thường về thần kinh mà ngày nay chúng ta gọi là chứng tự kỷ. Mặc dù Nabokov không một lần nào dùng thuật ngữ y học này để mô tả Luzhin, nhưng qua mọi mô tả trong cuốn sách, thì có thể thấy cậu ta là một trường hợp tự kỷ điển hình, với các biểu hiện như: Ít tiếp xúc với xã hội; có hành vi chống đối; rối loạn ngôn ngữ giao tiếp; thích chơi một mình.

Luzhin cũng may mắn (hay là không?) tìm được một thế giới đặc biệt, một thế giới hết sức phù hợp với cậu, mà lãnh thổ của nó chỉ nằm gọn trong 64 ô sáng tối với thần dân là 32 quân cờ được chia thành hai màu đen trắng. Cậu đã lánh vào thế giới vừa hữu hình vừa trừu tượng đó, và vô tình vươn lên sát ngôi vị vô địch thế giới nhờ tài năng phi thường của mình.

Nhưng thời gian qua đi, theo những cuộc cờ, cậu dần dần không còn phân biệt được biên giới giữa hai thế giới ảo và thực, giữa những gì mà tâm hồn cậu khát khao vươn tới, và những gì mà thể xác cậu nằng nặc níu kéo. Bị ám ảnh bởi ảo giác dai dẳng rằng cuộc đời thực của cậu cũng chỉ là một ván cờ định trước, và chính cậu có lẽ cũng chỉ là một quân cờ bất lực nào đó, đang chịu một đòn phối hợp xảo quyệt không thể chống đỡ, nên cuối cùng Luzhin đã phải tìm lối thoát ra khỏi cuộc chơi định mệnh, theo cách riêng mình.

Theo lời Vladimir Nabokov thì, lạ thay, Luzhin lại được rất nhiều độc giả yêu mến, cả những người không chỉ không ưa các tác phẩm khác của ông mà còn không hiểu gì về cờ vua. Nhân vật này vụng về, lôi thôi, xấu xí, khó chịu, nhưng có gì đó ở cậu ta đã vượt lên trên vẻ ngoài thô ráp xám xịt và sự vô ích của một tài năng khó hiểu. Có lẽ cái đó là “hơi ấm”, một hơi ấm tưởng chừng rất kỳ lạ không chỉ với môn nghệ thuật trừu tượng như cờ vua, mà còn với mọi tác phẩm khác của Vladimir Nabokov, một nhà văn nổi tiếng là ác với các nhân vật của mình.

(Trích “Lời người dịch”)