Bản mệnh của lí thuyết

Là một trong những cuốn sách đặc biệt quan trọng trong tiến trình “nhìn lại lý thuyết”, cũng là một trong những điểm mốc đầu tiên của cuộc nhìn lại toàn diện di sản trào lưu lý thuyết văn học, Bản mệnh của lý thuyết của Antoine Compagnon có bảy trọng điểm: “Văn chương”, “Tác giả”, “Thế giới”, “Người đọc”, “Phong cách”, “Lịch sử” và “Giá trị”, mà ông xem là “những khái niệm cơ sở của văn chương […], những giả định của mọi diễn ngôn về văn chương, về mọi sự nghiên cứu văn chương […] mỗi khi ta bàn về một bài thơ, một tiểu thuyết, hoặc bất cứ một cuốn sách nào”. Quan điểm của Compagnon nằm ở chỗ: “Đích nhắm của lí thuyết quả là sự tháo chạy của cảm nhận thông thường”, và ông chỉ ra lịch sử phát triển của lý thuyết văn học hoàn toàn có thể được xem như là một cuộc đối đầu thường hằng, ở mọi cấp độ, với đủ loại chiến lược, giữa lý thuyết và “cảm nhận thông thường”, hay chính là “sự chống trả” lại lý thuyết mà Paul de Man từng nói đến, và chung cục, trước sự kinh ngạc của hàng bao nhiêu luận lý, lập luận và dẫn chứng rút ra từ nhiều thế kỷ, cái “cảm nhận thông thường” này vẫn “ngóc đầu dậy”, vẫn sống dai dẳng, vẫn thể hiện một sức sống tuyệt vời. Một ví dụ mà ông đưa ra là mặc cho lý thuyết văn học có khẳng định thuyết phục đến như thế nào về “cái chết của tác giả”, với những cái tên vô cùng uy tín (Roland Barthes, rồi Michel Foucault và nhiều người khác), thì thể loại tiểu sử vẫn cứ thản nhiên phát triển như vũ bão trên thị trường sách các nước phương Tây. Có điều này là bởi “văn chương không hoàn toàn có thể lí thuyết hóa được”(ông đưa ra một so sánh: “giống như ở các tín đồ công giáo, khi nào thấy phù hợp với mình, thì họ làm ngơ trước những điều đức giáo hoàng răn dạy về tình dục”)

Nhị Linh – Nhìn lại lý thuyết